Zagórzańskie Dziedziny: tradycja i kultura z pogranicza Beskidu Wyspowego i Gorców.

Zagórzańskie Dziedziny to tajemniczo brzmiąca nazwa, za którą kryje się pielęgnowanie tradycji, kultury i zwyczajów z pogranicza Beskidu Wyspowego i Gorców. O Zagórzańskich Dziedzinach, wydarzeniach i potrawach opowiadają mieszkańcy regionu i kreatorzy marki, którzy tworzą tę niesamowitą społeczność.

Rozmowa z Magdą Polańską z Urzędu Gminy Mszana Dolna – koordynatorką działań przy budowie marki lokalnej Zagórzańskie Dziedziny.

Od jakiegoś czasu w przestrzeni publicznej pojawia się nazwa Zagórzańskie Dziedziny…. Co to właściwie jest?

Zagórzańskie Dziedziny to marka lokalna, której budowę rozpoczęliśmy w 2018 roku. Wzorując się na znanych zagranicznych i naszych rodzimych markach lokalnych dostrzegliśmy również potrzebę stworzenia zagórzańskiej marki lokalnej, czyli znaku słowno – graficznego charakteryzującego i opisującego obszar Zagórzan oraz proponowane w nim produkty, usługi i inicjatywy. A czym właściwie są Zagórzańskie Dziedziny pozwolę sobie wytłumaczyć cytując komunikat naszej marki:

Zagórzańskie Dziedziny łączą Beskid Wyspowy i Gorce. Splatają przyrodę z niezwykłymi krajobrazami. Wiążą tradycje pasterskie, rzemiosło, kulturę i sztukę. Scalają pasje, emocje i ducha górali zagórzańskich. 

Marka Zagórzańskie Dziedziny dedykowana jest miłośnikom gór spragnionym natury i prostoty, którzy podejmą wyzwanie spędzania wolnego czasu daleko od miasta i szosy.

Kiedy nas odwiedzać? O każdej porze roku i dnia! Młodsi i starsi odkrywcy mogą poznawać dziedziny zagórzańskiej krainy przez cztery pory roku, o wschodzie i zachodzie słońca.

Przemierzając pieszo, na nartach, konno czy rowerem ścieżki wydeptane przez Justynę Kowalczyk, Władysława Orkana i bacę Bulandę nasi Odkrywcy mogą poczuć się zagórzańskimi mistrzami, pisarzami, bacami, zielarzami. Na wędrowców czekają zagórzańskie szczyty: Śnieżnica, Lubogoszcz, Szczebel, Jasień, Ćwilin, czy gorczański Kudłoń – wszystkie z cudownymi wieloplanowymi widokami, których nie można spotkać nigdzie indziej!

Warsztaty rękodzielnicze, muzyczne, przyrodnicze, edukacyjne, pikniki zagórzańskie – to tylko część dziedzinowej oferty, którą „konsumuje się” na miejscu. Na wynos można zabrać skarby – wiedzę, wspomnienia, osobiście znalezione lub wykonane pamiątki. Zwolennicy dobrej kuchni opartej na lokalnych, naturalnych produktach znajdą zagórzańskie smaki w serwowanych tutaj tradycyjnych potrawach:. Są to kycioki, sapka, scodra, galas, czy pierogi z suszonymi śliwkami. 

Daj się uwieść Zagórzańskim Dziedzinom! 
Odkrywaj je pasjami!  
Zanurz się w ich magii!
To dziedzinnie proste!

Co oznacza nazwa Zagórzańskie Dziedziny?

Nazwę marki „Zagórzańskie Dziedziny” wymyślili i wypracowali jej kreatorzy podczas wielu spotkań animacyjnych i warsztatowych. 

Pierwszy człon nazwy odnosi się do terytorium etnograficznego. Charakteryzuje szeroko pojętą kulturę ludową – gwarę, strój, muzykę, tradycje, obrzędy. Wszystko, co mieszkańcy tego regionu kochają. To z czym się utożsamiają i chcą na nowo odrodzić i przekazywać kolejnym pokoleniom.
„Dziedziny” natomiast to synonim obszaru geograficznego, ukształtowania terenu, spuścizny, tożsamości, życia społecznego, zawodów, płaszczyzn działalności. Czyli wszystko to, co nas charakteryzuje, identyfikuje i czym chcielibyśmy się chwalić i zarażać. Jak widać u nas „dziedzina” to określenie bardzo pojemne – od przysiółka, czy zawodu, aż do pasji, a tych nam nie brakuje.

Zagórzańskie Dziedziny to również piękny znak słowno – graficzny. Skąd pomysł na taki właśnie symbol marki?

Znak graficzny Zagórzańskich Dziedzin inspirowany jest wzorem wyszywanym na portkach noszonych przez tutejszych górali. Tradycyjny wzór zagórzańskiej parzenicy został w nim uproszczony i wypełniony kolorami. Kolory wyróżniają nasze sfery działania, czyli tytułowe dziedziny: turystykę, sztukę i edukację. Zamknęliśmy je w sercu symbolizującym miłość do regionu – kultury, tradycji, otaczającej nas przyrody i pasji naszych mieszkańców.  Literka „d” ukryta w znaku jest bezpośrednim odniesieniem do naszych „dziedzin”. Kropeczki w dolnej części logotypu symbolizują liczbę 3 oraz jej wielokrotność, której w wierzeniach ludowych przypisywano tutaj pozytywną, magiczną moc.

Kolory zastosowane do wyróżnienia w logotypie dziedzin znalazły również swoje odzwierciedlenie w drugim członie nazwy naszej marki lokalnej. Trzeba tutaj podkreślić, że logotyp Zagórzańskich Dziedzin jest jednym z podstawowych narzędzi służących do komunikacji marki i budowy jej wizerunku. Mamy nadzieję, że stanie się synonimem tego, co u nas najlepsze i najpiękniejsze. Niebawem na rynku pojawią się najwyższej jakości produkty, usługi i inicjatywy ściśle związane z regionem zagórzańskim. Będą one sygnowane Znakiem Promocyjnym Zagórzańskie Dziedziny.

Skoro o marce wiemy już tak dużo skupmy się więc na tym, z czego czerpiecie przy jej budowie. Na regionie. Kim właściwie są Zagórzanie? Gdzie mieszkają?

Zagórzanie to grupa etnograficzna górali, do której należą, z grubsza rzecz ujmując, mieszkańcy trzech samorządów: Gmin Mszana Dolna i Niedźwiedź oraz Miasta Mszana Dolna. Należy pamiętać jednak, że grup kulturowych nie można zamknąć w sztywnych ramach. Między nimi są zazwyczaj granice „płynne”, charakterystyczne dla zjawisk kultury żywej. Dość powiedzieć, że na pograniczu właśnie (w Rabce, Chyszówkach, Jurkowie, Półrzeczkach, Wilczycach lub w Węglówce) znaleźć możemy wyraźne wpływy tej kultury.

A skąd nazwa tej grupy etnograficznej? Podobno, gdy tutejsi mieszkańcy przybyli do Ludźmierza na odpust, miejscowi mówili o nich, że ludzie ci przyszli do nich zza gór (Gorców). Nazwa ta istotnie wywodzi się od słów „za górami”. Zagórzanie oddzieleni są bowiem na południu wałem Gorców od sąsiednich Podhalan. Na północnym wschodzie grzbietami Ćwilina, Mogielicy i Śnieżnicy od sąsiednich Lachów. Zaś na północnym zachodzie pasma górskie Bydłoniowej, Szczebla i Lubonia oddzielają ich od grupy zwanej Kliszczakami. W ten sposób teren Zagórzan tworzy zwarte terytorium ze wszystkich stron otoczone górami.  Posiadają oni bogatą kulturę i tradycje ludowe przekazywane z pokolenia na pokolenie, a tutejsza obrzędowość zawstydzić może skalnych górali. Spośród innych grup etnicznych wyróżnia ich przede wszystkim gwara i strój.

Które szczyty górskie znajdują się na terenach zamieszkałych przez Zagórzan?

Trudno wymieniać same szczyty górskie. Często bowiem wierzchołek góry zlokalizowany jest na terenie innego samorządu, czy obszaru etnograficznego. Jednak zbocza góry i poprowadzone po nich szlaki turystyczne przebiegają właśnie po terenie zamieszkałym przez Zagórzan. Jak wiadomo, dla turysty nie jest ważna granica administracyjna, a samo odkrywanie, zdobywanie i zaliczanie kolejnych szczytów górskich. Możemy oczywiście wymienić najbardziej charakterystyczne dla tego obszaru wierzchołki Beskidu Wyspowego i Gorców. Zachęcamy jednak do aktywnego wypoczynku niezależnie od terytorium. Promując szlaki turystyczne na tym terenie kierujemy się raczej miejscowościami zlokalizowanymi u podnóża gór. Zachęcamy więc do aktywnego wypoczynku obierając sobie za cel np. Lubogoszcz, Szczebel, Luboń Wielki, Śnieżnicę, Ćwilin, Jaworzynkę, Kudłoń, Jasień, Potaczkową.

• 

• 

Mniej wprawionym piechurom na lekki spacerek polecamy Adamczykową, Wsołową, Ostrą, Ogorzałą, Bydłoniową czy Grunwald. Nie zapominajmy, że z Zagórzańskich Dziedzin możemy wyruszyć, aby zdobyć najwyższy szczyt Gorców – Turbacz, czy królową Beskidu Wyspowego – Mogielicę. Nie tylko turystyką pieszą stoją jednak Zagórzańskie Dziedziny. To doskonałe tereny do uprawiania narciarstwa biegowego i zjazdowego, turystyki konnej i rowerowej, paralotniarstwa. Są tutaj wyciągi narciarskie: Kasina Ski, Lubomierz Ski i Koninki, czy stadniny koni. W okresie zimowym w Lubomierzu wytyczane są trasy do narciarstwa biegowego, a Bike Park Kasina należy do największych tego typu ośrodków w Polsce.

Po tym terenie przebiega również Szlak Papieski oraz Szlak Architektury Drewnianej. Sami zresztą zobaczcie co Wam proponujemy! Co piątek na profilu Zagórzańskich Dziedzin w mediach społecznościowych mamy dla Was konkretną propozycję wycieczki. Skorzystaliśmy również z zaproszenia do współpracy od Funduszu Partnerstwa oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego. Stworzyliśmy przewodnik, w którym proponujemy kilka ciekawych ekowycieczek. Serce Zagórzańskich Dziedzin bije bowiem w rytmie eko. Polecamy je z pełną odpowiedzialnością – odkrywajcie razem z nami Zagórzańskie Dziedziny!

Czy możesz przybliżyć kulturę i tradycję Zagórzan?

Tego zagadnienia nie można streścić w kilku zdaniach. Tematem tym zajmują się badacze kultury ludowej, etnografowie, znawcy i amatorzy zagadnień. Kulturę ludową rozpatrujemy bowiem w kontekście gwary, stroju, obrzędów, zwyczajów, ale również kultury materialnej i dziedzictwa przyrodniczego. To obszerne tematy, które opublikowane są w wielu pozycjach wydanych drukiem. Również zasoby Internetu są nam pomocne przy zgłębianiu wiedzy dot. kultury i tradycji Zagórzan. Na pewno trzeba jednak podkreślić, że obrzędowość i związane z nią tradycje u Zagórzan wyznaczał kalendarz. Pory dnia i roku, święta kościelne (obrzędy wielkanocne i bożonarodzeniowe, dożynki, ostatki, sobótki…), wydarzenia rodzinne (chrzest, ślub, pogrzeb…), czy tradycje kulinarne zdeterminowane pracami polowymi oraz zbiorami plonów; to również taniec i muzyka, praca, zabawa i odpoczynek.

Z tymi tradycjami bardzo mocno związany jest zagórzański stół. Niektóre potrawy jadano tylko podczas wieczerzy wigilijnej. Inne zarezerwowane były na początek wesela, co innego gospodyni przygotowywała na śniadanie w dzień powszedni, a jeszcze inną strawę gotowała np. dla pracujących przy żniwach czy młocce. To ogromne bogactwo. Dlatego właśnie wcześniej wspomniałam, że obrzędowość Zagórzan zawstydzić może górala z Podhala.

• 

Jak aktualnie pielęgnowane są te tradycje?

W większości pielęgnują je działające na tym terenie zespoły regionalne i koła gospodyń wiejskich. Dotyczy to zazwyczaj odtwarzania śpiewek czy scenek rodzajowych związanych z jakimś wydarzeniem, ale i przypominania zapomnianych już nieraz potraw lokalnych. Jednak wiele zwyczajów przetrwało jeszcze w domach rdzennych Zagórzan. Mimo, że często nie zdajemy sobie z tego sprawy – kultywujemy je na co dzień w naszych rodzinach. Jest to na przykład zwyczaj „żegnania” chleba. Gospodyni przed odkrojeniem pierwszej kromki czyni nad nim znak krzyża. To także gotowanie tradycyjnych potraw na wieczerzę wigilijną, zbieranie i święcenie ziół na Matkę Boską Zielną, organizacja tradycyjnych procesji na Boże Ciało, czy zwyczaj chodzenia po kolędzie, wciąż bardzo popularny w tym regionie.

W ciągu ostatnich lat zaczęto tutaj również organizować redyki jesienne, czyli uroczyste zakończenie wypasu owiec na halach. Mimo, że u Zagórzan nie przybierał on drzewiej tak odświętnej formy, obecnie stał się okazją do przypomnienia tradycji pasterskich w tym regionie oraz związanego z nim procesu produkcji serów. Wciąż żywe są tradycje dziękczynienia za zebrane plony i dożynek. Coraz więcej osób podejmuje się również produkcji miodu – zakłada własne pasieki i w ten sposób powraca do tradycji Zagórzan. 

My kreatorzy marki Zagórzańskie Dziedziny dołożyliśmy do tego procesu swoją cegiełkę. Poprzez organizację Zagórzańskich Mszy św. staramy się spopularyzować kulturę materialną regionu. Eucharystie sprawowane są w zabytkowych wnętrzach najstarszych świątyń tego regionu – XVII wiecznym kościele p.w. św. Marii Magdaleny w Kasinie Wielkiej i kościele p.w. św. Józefa Oblubieńca NMP w Lubomierzu z początku XX w. Popularyzujemy również aspekty niematerialne kultury ludowej. Oprawę muzyczną Mszy św. zapewniają zespoły regionalne i orkiestry dęte prezentujące się w tradycyjnych, zagórzańskich strojach ludowych; po Eucharystii koncertują dla wszystkich uczestników wydarzenia występując z regionalnym repertuarem. Zachęcamy również wszystkich mieszkańców regionu aby na Zagórzańską Mszę św. ubrali się właśnie w strój ludowy.

• 

• 

Aktywnie promujesz i pielęgnujesz kulturę i tradycję górali zagórzańskich. Skąd pomysł na te działania?

Nie robię tego sama. Odkąd w Gminie Mszana Dolna zrodził się pomysł na to, aby potencjał regionu przekuć w konkretny produkt turystyczny, zebrała się grupa ludzi – pasjonatów, twórców, znawców obszaru. Dołączyły do nas pozostałe dwa zagórzańskie samorządy. Ponadto przedsiębiorcy i przedstawiciele organizacji pozarządowych. Wspólnie prowadzimy działania zmierzające do budowy marki Zagórzańskie Dziedziny.

Nieodłącznym jej elementem jest kultura ludowa Górali Zagórzańskich – tak bogata i barwna, że grzechem zaniedbania byłoby z niej nie skorzystać promując region. Niestety żyjemy też w czasach, w których bardzo silna kultura podhalańska trochę nam się tutaj zadomowiła i jest powielana przez niektórych Zagórzan. Trochę zamętu narobiła także wszechobecna dzisiaj stylizacja folkowa. Stąd też ogromne i bardzo odpowiedzialne zadanie przed nami, aby właśnie podkreślić odrębność Zagórzan i zwrócić mieszkańcom regionu uwagę na to, co w niej piękne i ważne. Wszyscy wiemy, że to, co masowe, przestaje być ciekawe i zauważane. Dlatego o swoją tożsamość musimy dbać i ją pielęgnować. Tak planujemy nasze działania, aby przypomnieć i uwydatnić piękno tego regionu.

Jakie wydarzenia kulturowe i inicjatywy społeczne są organizowane przez Zagórzańskie Dziedziny?

W organizowanych przez nas wydarzeniach i podejmowanych inicjatywach chcemy nieco powrócić do korzeni. Czerpiąc z obrzędowości górali zagórzańskich, wzorując się na tradycjach tego regionu, stworzyliśmy bogatą ofertę warsztatową. Jest ona doskonałym uzupełnieniem propozycji podmiotów działających w branży turystycznej. W jej przygotowaniu wykorzystaliśmy wiele wyróżników miejsca – powodów do dumy. Spośród nich wszystkich na pierwszy plan wychodzi malownicze, wyspowe ukształtowanie terenu oraz talenty i pasje mieszkańców. Wyzwaniem dla kreatorów marki stało się ożywienie tych pięknych widoków. Stworzyliśmy więc dla turystów ofertę pełną regionalnych przysmaków, pamiątek, dźwięków przyrody, lokalnych kapel i opowieści Zagórzan. Mamy bowiem świadomość, że w sprzedaży swoich produktów, usług i inicjatyw musimy być autentyczni.

Zagórzańskie Dziedziny – warsztaty dla małych i dużych!

Staramy się, aby te propozycje były przemyślane, spójne, perfekcyjne i na wysokim poziomie – profesjonalne, jak na markowe działania przystało. W tej chwili oferujemy 49 różnorodnych zajęć edukacyjnych promujących szeroko pojęte Zagórzańskie Dziedziny. Każdy może w nich odnaleźć coś dla siebie, spędzić miło wolny czas u Zagórzan. W pierwszej kolejności skierowaliśmy swoje propozycje do grup zorganizowanych, których liczebność określiliśmy w opisach swoich warsztatów kreatywnych. Mogą to być grupy szkolne, seniorzy, turyści przebywający na wypoczynku na tym terenie. Mogą to być również rodziny, które chcą kreatywnie i twórczo spędzić wolny czas, a przy okazji zaczerpnąć wiedzy o tradycjach, kulturze i przyrodzie regionu. Tematykę i poziom trudności warsztatów dostosowujemy do wieku uczestników oraz liczebności grupy. Każde warsztaty dostosowane są również do warunków pogodowych, na które przecież nie mamy wpływu. Staramy się również, aby były one w pełni bezpieczne dla odbiorców – dot. to zwłaszcza warsztatów pszczelarskich.

• 

• 

Naszym mieszkańcom tak bardzo spodobała się taka forma przekazywania informacji o regionie, że ochoczo dzielą się swoimi talentami. W wielu aktywnościach (artystycznych, muzycznych, tanecznych, kulinarnych, przyrodniczych, zielarskich, pszczelarskich, rękodzielniczych) pokazują naszym gościom piękno zagórzańskiej ziemi.

Pamiątka z regionu – zrób ją sam!

Wpadliśmy również na pomysł, aby w wyniku warsztatów twórczych nasi goście mogli samodzielnie wykonać pamiątkę z regionu. Oczywiście w trakcie jej tworzenia korzystają z pomocy i wsparcia profesjonalistów – naszych rękodzielników. To połączenie ciekawej, kreatywnej formy spędzania wolnego czasu z pozyskiwaniem informacji o regionie. Pogłębienie wiedzy o jego kulturze i tradycjach oraz o atrakcjach obszaru objętego marką.

• 

• 

Zagórzańskie Dziedziny – angażujące gry terenowe dla każdego!

Idąc z duchem czasu nauczyliśmy się jak promować Zagórzańskie Dziedziny poprzez bardzo popularne obecnie questy. Są to bezobsługowe gry terenowe stanowiące atrakcję dla mieszkańców i turystów. Są one ciekawą ofertą spędzania wolnego czasu (w szczególności dedykowaną rodzinom i małym grupom). 

Zainspirowaliśmy się stwierdzeniem twórcy qestingu na świecie, Stevena Glazera – że „najlepsze questy potrafią uchwycić i oddać ducha miejsca. Oddanie jednak tego ducha wymaga abyśmy to przeżyli czy odkryli przez własne doświadczenie. Jeśli pragniemy odnaleźć ducha miejsca musimy się nauczyć jak dostrzegać szczegóły i odkrywać ukryte historie”. Stworzyliśmy na terenie Zagórzańskich Dziedzin 6 wypraw odkrywców opowiadających wspaniałe historie ciekawych miejsc i ludzi. Nasi mieszkańcy tak bardzo zaangażowali się w proces ich powstawania, że z zapałem wyszukiwali prawdziwe smaczki dot. miejsc, którymi prowadzi trasa wyprawy. Wspinali się na wyżyny własnej twórczości literackiej i artystycznej aby stworzyć wierszowane wskazówki i zagadki, wykonać rysunki do questów i pieczęcie oraz w sposób finezyjny i nieoczywisty ukryć skarb.  

Questy

Wszystkie 6 zagórzańskich questów tworzy wspólną sieć; za rozwiązanie wszystkich questów, zdobycie 6 pieczęci i zebranie całego sznura korali (to autorski Zagórzański projekt) przewidzieliśmy dodatkową nagrodę. Wraz z sąsiednimi samorządami wydaliśmy dla nich specjalną ulotkę sygnowaną symbolami kultury zagórzańskiej, przygotowaliśmy również nagrody.

Przewodnikiem po zagórzańskich wyprawach questowych jest Jasiek – góral zagórzański, który w wierszowanych tekstach wskazuje każdemu odkrywcy drogę do skarbu. Ulotki questowe można pobrać we wszystkich zagórzańskich samorządach. Dostępne są w Urzędzie Gminy Mszana Dolna, Urzędzie Miasta Mszana Dolna i Urzędzie Gminy Niedźwiedź (Gminnym Centrum Kultury) oraz Pensjonacie Szczebel w Mszanie Dolnej (czynnym również w weekendy oraz dni świąteczne).

Dzięki zsieciowaniu questów każda z wypraw promuje kolejne. Obietnica dodatkowej nagrody wzmacnia zainteresowanie turystów tą formą odkrywania dziedzictwa miejsca, mobilizuje również do szukania kolejnych miejsc i skarbów. Poszliśmy jeszcze o krok dalej. Bardzo duży nacisk położyliśmy na budowanie trójsektorowego partnerstwa i sieciowanie wypraw wykorzystaliśmy jako sposób na wspólną promocję regionu.  

Rękodzieło miejscowych twórców i artystów.

Wyszliśmy również naprzeciw oczekiwaniom klientów i nawiązaliśmy współpracę z lokalnymi przedsiębiorcami w zakresie sprzedaży rękodzieła miejscowych twórców i artystów. Dzieła rąk naszych mieszkańców stanowić mogą niebanalną pamiątkę z pobytu na Ziemi Zagórzańskiej; przywołują też emocje i wspomnienia, które Olga Gałek zawarła w definicji marki lokalnej. Uruchomienie takich punktów sprzedaży okazało się przysłowiowym strzałem w dziesiątkę. W tej chwili pamiątki regionalne, które wyszły spod ręki Zagórzan, dostępne są w czterech uczęszczanych przez turystów lokalizacjach. Dostać je można w Młodzieżowym Ośrodku Rekolekcyjno – Rekreacyjnym na Śnieżnicy w Kasinie Wielkiej, Kiosku Spożywczo – Przemysłowym zlokalizowanym na Przełęczy Przysłop w Lubomierzu. Ponadto na Miejscu biwakowym na Polanie Trusiówka w Lubomierzu – Rzekach oraz Recepcji Pensjonatu Szczebel w Mszanie Dolnej.  W tych samych miejscach umieściliśmy również Zagórzańską księgarenkę, w której zaopatrzyć się można w literaturę dot. regionu. 

• 

• 

Zagórzańska Msza Święta

Bardzo ciekawym wydarzeniem w regionie jest zainicjowana w lipcu 2020 roku Zagórzańska Msza św. Po Mszy św. spotykamy się na placu przed kościołem. Tam już do woli oddajemy się rozmowom, słuchaniu i oglądaniu popisowych koncertów grup, które w danym dniu zapewniają oprawę muzyczną wydarzenia. Korzystamy z uroków kiermaszu rękodzieła i innych produktów lokalnych oraz rozkoszujemy się wypiekami przygotowanymi przez zagórzańskie koła gospodyń. Zachęcamy również wszystkich Zagórzan aby specjalnie na tę Mszę św. ubrali się w stroje ludowe.   

Ale nie tylko w ten sposób budujemy społeczność Zagórzańskich Dziedzin. W naszych mediach społecznościowych organizujemy konkursy, w których nagrodami są gadżety promujące ten region. Zaprosiliśmy już naszych sympatyków do poszukiwania bram Zagórzańskich Dziedzin, czy uważnej obserwacji otoczenia, której celem jest wynajdywanie w swojej okolicy #serczagórzańskichdziedzin. Komu się to udało i czy takie zabawy się opłacają? No cóż – po odpowiedź zapraszamy Was na nasz profil. Tam dowiecie się wszystkiego.

Jakie potrawy są najbardziej charakterystyczne dla zagórzańskiej kuchni?

Takich potraw jest wiele, sami – wybierając cztery spośród nich – mieliśmy nie lada kłopot. Postanowiliśmy, razem z KGW Śwarne Babki z Łętowego, że spośród ogromnego bogactwa dań wybierzemy właśnie cztery. Następnie złożymy wniosek o ich wpis na Listę Produktów Tradycyjnych w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Łętowskie gaździny pozyskały na ten cel grant z Małopolskiego Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej Subregion Sądecki. W ramach grantu przeprowadziły badania terenowe i kwerendę merytoryczną. Uzyskały opinię etnograficzną do każdej z potraw i przygotowały odpowiednie wnioski dla: sapki, zwanej też kluskami rozgarnywanimi, zupy z korpieli na mleku, kołoca z serem na słono i pierogów z suszonymi śliwkami.

• 

• 

Przygotowaliśmy dla tych potraw specjalne ulotki, w których opisaliśmy tradycje ich spożywania u Zagórzan oraz właściwości zdrowotne poszczególnych dań. Zachęcamy w nich również do udziału w warsztatach z przygotowania tych czterech potraw kuchni zagórzańskiej. Warsztaty prowadzą Śwarne (nie tylko z nazwy) Babki. Dodatkową zachętą jest spot reklamowy nakręcony podczas takich warsztatów.

• 

• 

Łętowskie gospodynie to znakomite kucharki!

Chyba dobrze odrobiliśmy lekcję z promocji tych produktów, ponieważ o naszych zagórzańskich daniach jest już głośno. Łętowskie gospodynie wielokrotnie zdobywały czołowe nagrody w konkursach różnego szczebla, serwując wyżej wspomniane potrawy. Korpielanka, czyli nasza zupa z korpieli na mleku, zasługuje już na miano królowej zagórzańskich zup. Dość powiedzieć, że wskrzesiliśmy niejako uprawę korpiela (czyli brukwi jadalnej) na tym terenie. Wszystkie cztery potrawy bardzo zasmakowały Radzie ds. Produktów Tradycyjnych i Dziedzictwa Kulinarnego działającej przy Marszałku Województwa Małopolskiego, a od Inspektora ds. Jakości Produktów uzyskały podwójną pochwałę!

W trakcie obowiązkowej prezentacji przed tym zacnym gremium Łętowianki zobowiązane były do przedstawienia szczegółowego procesu przygotowania poszczególnych dań. Odpowiadały również na dociekliwe pytania członków Rady. Te dotyczyły historycznych korzeni wyrobu produktów, tradycyjnej technologii ich produkcji oraz pochodzenia surowców wykorzystywanych do ich wytworzenia. Poradziły sobie z tym wyzwaniem wyśmienicie! Jako jedyne spośród wszystkich małopolskich kandydatów – uzyskały pochwałę, nie tylko za dbałość o tradycję i smak potraw, ale również za ogólną prezentację i sposób podania zagórzańskich dań.

Polecenia zagórzańskich smaków

Od kilku miesięcy polecenie zagórzańskich smaków mamy w popularnym portalu turystycznym Góry dla Ciebie. To ogromny zaszczyt i niesamowite wyróżnienie dla Zagórzańskich Dziedzin. Wszak właściciele strony poświęconej miłośnikom gór to prawdziwi globtroterzy, którzy z niejednego pieca już chleb jedli. Umieszczenie zagórzańskich dań regionalnych (sapki, zupy z korpieli na mleku, kołoca z serem na słono i pierogów z suszonymi śliwkami) w zakładce „Nasze TOP” to najlepsza rekomendacja lokalnych potraw. I nie jest ona bezpodstawna – zagórzańskimi smakami rozkoszowali się osobiście redaktorzy i właściciele portalu.

Tak, jak już wspomniałam, zagórzańskie smaki cieszą się ogromną popularnością. To właśnie one zostały wyróżnione zaproszeniem od Małopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Karniowicach do promocji w telewizyjnym reportażu. Łętowanki wzięły udział w nagraniu podczas którego szczegółowo opowiadały o daniach kuchni zagórzańskiej.
Jak widać – nasze cztery zagórzańskie potrawy to już prawdziwe „gwiazdy”.

Gdzie tych potraw można spróbować? 

Turyści odwiedzający Zagórzańskie Dziedziny i smakosze kuchni regionalnej mogą spróbować tych potraw w dwóch miejscach. W kuchni Młodzieżowego Ośrodka Rekolekcyjno – Rekreacyjnego na Śnieżnicy w Kasinie Wielkiej oraz Bazy Lubogoszcz w Kasince Małej. Czynimy też starania, aby pojawiły się one w menu restauracji działających w Zagórzańskich Dziedzinach. Można się też nimi rozkoszować podczas różnego typu wydarzeń otwartych organizowanych na tym terenie. Są również stałym elementem degustacji przygotowanej dla licznie odwiedzających nas wizyt studyjnych (takich dla grup zorganizowanych). Nie lada gratką dla miłośników regionalnej, zdrowej kuchni, jest możliwość samodzielnego przygotowania tych dań pod czujnym okiem Śwarnych Babek. Dzieje się to podczas warsztatów organizowanych przez łętowskie gaździny. Taka nauka zakończona jest oczywiście wspólną biesiadą przy stole, okraszoną smakołykami lokalnej kuchni.

Na jakich wydarzeniach można spotkać Zagórzańskie Dziedziny?

Trochę już o tym wcześniej opowiedziałam. Takim stałym wydarzeniem jest oczywiście Zagórzańska Msza św. Jesteśmy też na wielu eventach promocyjnych w regionie. Bierzemy czynny udział w organizowanych przez Gorczański Park Narodowy „Niedzielach z GPN”. Przez ostatnie dwa lata w ciągu każdego weekendu wakacyjnego organizowaliśmy w wielu turystycznych miejscach w regionie otwarte warsztaty. Ze swoją aktywnością zapraszani jesteśmy na duże wydarzenia typu Senioralia, czy Ogólnopolskie Otwarcie Sezonu Narciarskiego. Gościliśmy też z wystawą zagórzańskiego rękodzieła w Powiatowym Centrum Informacji Turystycznej w Limanowej. Można nas spotkać na piknikach w całej Małopolsce.

Wycieczki, kolonie letnie i zimowe

Pamiętać jednak należy, że pandemia mocno ograniczyła wydarzenia otwarte, jesteśmy więc pewni, że czas naszej prosperity dopiero jest przed nami. Oczywiście z propozycji Zagórzańskich Dziedzin korzystają obficie uczestnicy wycieczek, kolonii letnich i zimowych organizowanych na tym terenie. Kto raz spróbował takiej aktywności sięga po nią za każdym razem, gdy gości u Zagórzan. Jesteśmy również bardzo popularnym celem wizyt studyjnych. Takie poznawanie miejsc to nie tylko prezentacja naszych działań. To przede wszystkim promocja miejsc, ludzi, ogromnego potencjału drzemiącego w Zagórzańskich Dziedzinach. Uczestnicy takich spotkań wracają tutaj indywidualnie, ze swoimi rodzinami i przyjaciółmi. To najlepsza rekomendacja i „broszura” informacyjna.

Jakie są najsłynniejsze atrakcje turystyczne na terenach górali zagórzańskich?

To trudne pytanie, bo tak naprawdę upodobania są sprawą indywidualną. Niewątpliwą i chyba bezdyskusyjną atrakcją są nasze góry. Przepiękne wzniesienia Beskidu Wyspowego i Gorców i roztaczające się z nich magiczne, wieloplanowe widoki. A jeśli dodać do nich „morze mgieł” – zjawisko występujące tutaj podczas inwersji temperatury – to już doznania są nieziemskie. Oczywiście mamy też urokliwie położone wśród zieleni i odgłosów natury ośrodki wypoczynkowe. Są to Baza Lubogoszcz w Kasince Małej i Młodzieżowy Ośrodek Rekolekcyjno – Rekreacyjny na Śnieżnicy w Kasinie Wielkiej. To również wyciągi narciarskie: Kasina Ski, Lubomierz Ski i Koninki. W Kasinie Wielkiej mamy największy tego typu Bike Park w Polsce z Areną Młodego Rowerzysty i świetnym zapleczem. Podczas pobytu w Zagórzańskich Dziedzinach obowiązkowym punktem programu jest „Orkanówka” – dom Władysława Orkana w Porębie Wielkiej.

Okazy gorczańskiej flory i fauny poznacie w Ośrodku Edukacyjnym Gorczańskiego Parku Narodowego. Korzystając z oferty tego miejsca możecie rozkoszować się atrakcjami Parku dworskiego hrabiów Wodzickich. To też doskonały przyczynek do odkrywania gorczańskich uroczysk. Na szlakach turystycznych spotkać możecie np. Kudłońskiego Bacę. Wysokiego na kilkanaście metrów ostańca skalnego – strzegącego czarnego szlaku z Lubomierza na Kudłoń. Natkniecie się na liczne jaskinie, np. owianą legendą „Zimną Dziurę” zlokalizowaną na zboczach Szczebla. Z historią regionu spotkacie się odwiedzając najstarsze zabytki na tym terenie: kościół p.w. św. Marii Magdaleny w Kasinie Wielkiej, czy kaplicę  św. Barbary w Łostówce lub dwór rodziny Chomentowskich w Rabie Niżnej. Spotkacie również pozostałości dwóch drewnianych kościołów, które spłonęły niestety w latach 90 – tych XX w., a które wyryły trwały ślad w historii Zagórzan (w Olszówce i Niedźwiedziu).

Zagórzańskie Dziedziny – PKP Kasina Wielka

Naszą lokalną „gwiazdą” jest najwyżej położona na tzw. Trasie Galicyjskiej Kolei Transwersalnej stacja PKP w Kasinie Wielkiej – miejsce akcji wielu filmów, m. in. Lista Schindlera, Boże Skrawki, Katyń, Piłsudski, Szatan z siódmej klasy, serialu Szpiedzy w Warszawie, czy Erynie. Tuż u jej stóp zlokalizowany jest cmentarz żołnierzy austriackich z czasów I wojny światowej. Natomiast na przysiółku Mogiła – Pomnik żołnierzy 24 Pułku Ułanów.

Również w Kasinie Wielkiej, na przysiółku Wydarte, w autorskiej Galerii Sztuki Hołd Karpatom swoje dzieła zgromadził nieżyjący już Stanisław Dobrowolski. Zagórzański artysta malarz i rzeźbiarz. Rzeźby lokalnego twórcy, Zdzisława Kościelniaka z Raby Niżnej, podziwiać można… w kilku miejscowych pasiekach. Tak, tak! Wiele jego dzieł zachowało się dzięki temu, że zagórzańscy pasjonaci pszczelarstwa zamawiali u niego postacie, którymi ozdabiali ule w swoich pasiekach. Spod jego dłuta wyszły również rzeźby Piewcy Gorców (Władysława Orkana), które oglądać możemy przy Orkanówce oraz przy Muzeum im. Władysława Orkana w Rabce – Zdroju. To ostatnie zresztą miejsce od ponad 85 lat zajmuje się kolekcjonowaniem, dokumentacją oraz popularyzacją kultury tradycyjnej Górali Zagórzańskich.

Papieżówka w Lubomierzu

W Lubomierzu odwiedzić możemy „Papieżówkę”. Jest to szałas, w którym w latach 70 – tych XX w. przebywał incognito kardynał Karol Wojtyła przygotowując się na Kongres Eucharystyczny w USA. Ciekawostką jest fakt, że bruk przed wejściem ułożył własnoręcznie wynosząc głazy z pobliskiego potoku Kamienica. Wyposażenie tego szałasu pozostało niezmienione przez te wszystkie lata. Na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego, na szczycie Suchory, zlokalizowane jest najwyżej położone w Polsce obserwatorium astronomiczne. To tylko nieliczne z wielu atrakcji tego regionu. Nie zapominajmy o wydarzeniach, które przybliżają kulturę miejsca. Są nimi np. dożynki, czy przeglądy kolędnicze, ale i sztandarowe imprezy organizowane przez zagórzańskie samorządy. 

Kim są najbardziej znani Zagórzanie?

Obecnie najbardziej znaną na całym świecie Zagórzanką jest multimedalistka, mistrzyni świata i mistrzyni olimpijska, Ambasadorka Zagórzańskich Dziedzin, Justyna Kowalczyk – Tekieli. Takiego jak ona rozgłosu nie zdołali zdobyć obecnie żyjący profesorowie różnych dziedzin, którzy urodzili się na tym terenie: Józefa Kobylińska, Anna Marchewka, księża Władysław Majkowski i Krzysztof Kościelniak, czy artysta wystawiający swoje prace na całym świecie – Bronisław Krzysztof. Jeśli mowa o znanych Zagórzanach to oczywiście wymienić należy Władysława Orkana, popularyzującego nasze dziedziny swoim piórem, czy innych zagórzańskich literatów piszących o regionie: Lilian Seymour – Tułasiewicz oraz Jan Józef Szczepański.

Ogromne zasługi dla kultury, o której tyle dzisiaj rozprawiamy, ma dr Sebastian Flizak – etnograf pochodzący z Podobina, który szczegółowo zbadał i opisał m. in. Strój Górali Zagórzańskich oraz ich kulturę i tradycje. Swój wkład w tej dziedzinie wniósł również Piotr Kaleciak. Pasją tradycyjnego muzykowania sławili nas m. in. Józef Krzysztof, Piotr Lulek Senior, czy Stanisław Ciężadlik (to również znany tutaj lutnik, rzeźbiarz i aktor). Każdy też słyszał chyba o Bulandzie – czarowniku i sabale – postaci autentycznej, ale przez swoją magiczną wiedzę i moc owianej legendą… To tylko niektóre osoby, które sławią dobre imię Zagórzan… A jak powszechnie wiadomo jest to lud niezwykle zdolny i pracowity, zaznaczył się więc w historii wieloma wybitnymi postaciami.

Wiele tego, a kreatorzy marki Zagórzańskie Dziedziny podają wszystko na tacy…

Tak, pobudzamy emocje i wrażenia, projektujemy najpiękniejsze wspomnienia, poszerzamy grono miłośników miejsca, pokazujemy jak można odkrywać, czy „smakować” Zagórzańskie Dziedziny. Nieustannie zapraszamy na nasz teren. Nęcimy Was tutaj naszymi postami! Pokazujemy jak ciekawie i kreatywnie spędzić u nas czas… Staramy się pokazać Wam Zagórzańskie Dziedziny tak, jak my je postrzegamy. Zachęcamy – bądźcie zagórzańskimi pszczelarzami, honielnikami, serowarami, zielarzami.

A kiedy warto nas odwiedzić? Niech inspiracją do odpowiedzi i przyjazdu do Zagórzańskich Dziedzin dla Was będą słowa jednej z naszych aktywnych kreatorek, edukatorki – Krystyny Popko – Tomasiewicz:

„Wiosną, gdy na wielu łąkach i polanach jest „siwiućko” od krokusów, czy latem, gdy podczas wędrówek przez pachnące żywicą świerczyny orzeźwia nas ich przyjemny chłód? A może zauroczą Was wielobarwne jesienne buczyny lub zimowy puch, pod którym głęboko drzemie gorczańska przyroda? Odpowiedź na to pytanie pozostawiam wam, turystom. Każdy odnajdzie tu swoją ulubioną porę roku i miejsca, do których niechybnie będzie wracał…”.

Do zobaczenia w Zagórzańskich Dziedzinach!